Vraagstukken media-ethiek (heden)

Er zijn op 3 verschillende gebieden vraagstukken te benoemen die momenteel actueel zijn.

Informatisering van de samenleving
Een eerste reeks vragen heeft betrekking op wat wel de ‘informatisering’ van de samenleving wordt genoemd. Naarmate het aanbod aan informatie voor de burger toeneemt, wordt het voor de aanbieder moeilijker zich te verzekeren van de aandacht van het publiek. Reclamemakers zoeken steeds vaker de grenzen van het toelaatbare op om op te vallen te midden van de lawine aan gedrukte en audiovisuele informatie die dagelijks op de burger wordt afgevuurd. Waarschijnlijk doen ze dat ook omdat zo’n wijze van reclame maken veel discussie en daarmee free publicity in de media oplevert. Gratis reclame: goed geregisseerd en mooi meegenomen!

Ook voor de journalistiek heeft de (over)informatisering gevolgen. Bijvoorbeeld voor de televisiejournalistiek. Uit onderzoek is bekend dat uitbreiding van het aantal televisiekanalen niet als gevolg heeft dat er meer gekeken wordt. Het publiek kijkt niet méér, maar anders: meer naar amusement en minder naar serieuze informatie. Het lijkt er daarom op dat de kloof tussen ‘informatie-arm’ en ‘informatie-rijk’ steeds groter wordt. Om het op amusement beluste kijkerspubliek toch nog enige informatie voor te schotelen is de zogeheten ‘infotainment’ uitgevonden. Deze programma’s met een snelle mix van verstrooide en licht-informatieve onderwerpen hebben inmiddels een vaste plaats verworven op het menu van veel kijkers.
Reality-tv
Een andere ontwikkeling die morele vragen oproept, kan worden gevat in termen als ‘reality-tv’, ‘emotie-tv’ en ‘real life soap’. Het gaat dan om allerlei formats die gemeenschappelijk hebben dat ‘gewone mensen’ hun persoonlijke leven etaleren en in de vorm van bekentenissen hun diepste emoties aan het kijkerspubliek presenteren. Ruzies worden bijgelegd, vreemde praktijken toegelicht en liefdesverklaringen doorgeseind. De kijkers thuis moeten tranen in hun ogen krijgen en van ontroering vergeten te zappen. De vraag is of en in hoeverre menselijke intimiteiten en emoties worden misbruikt om hoge kijkcijfers te halen en dus een programma te maken dat aantrekkelijk is voor adverteerders. Zijn programmamakers van hun verantwoordelijkheid af wanneer deelnemers aan programma’s in volle vrijheid beslissen dat ze willen meedoen? Waar worden mensen commercieel geëxploiteerd, tot object van de marketing-reclame industrie gemaakt? En moeten ook de kijkers thuis in bescherming worden genomen? Dit zijn allemaal ethische vraagstukken die hierbij aan bod komen.

Commerciële belangen
Commerciële belangen zullen naar verwachting een steeds grotere rol gaan spelen en dus steeds grotere bedreiging vormen voor de journalistieke onafhankelijkheid. In de schrijvende pers gaat het dan om advertorials en om gesponsorde bijdragen en in meer algemene zin om de druk van de directie op de redactie. Bij de publieke omroepen gaat het om sponsoring, door het bedrijfsleven van programma’s en de eventuele invloed op de inhoud daarvan. Commerciële omroepen bedingen ‘exposure fee’ van charitatieve instellingen. Dit is een door de omroep in rekening gebracht (fors) bedrag voor het realiseren van een uitzending (bijvoorbeeld een actie of een loterij) in opdracht van derden.